Stara Wiara

Stara Wiara

Religia

Kult ten wywodzi się jeszcze sprzed historii pisanej, stąd jego nazwa – Stara Wiara. Mówi się, jakoby pierwsza księga spisana po Hegemonii, była właśnie Święta Księga tegoż kultu (zwana też Wielką Księgą lub Kosmologium). Została ona spisana przez bezimiennego kapłana i po dziś dzień stanowi ona podstawę wiary w dwunastu bogów. Jej nieustannym kopiowaniem zajmują się mnisi, żyjący w monastyrach, a rozpowszechnianiem zajmują się kapłani w świątyniach poświęconym konkretnym bóstwom.
Religia ta jest jednak zdecentralizowana, bez nadrzędnego hierarchy sprawującego władzę nad wszystkimi jej kapłanami. Najwyższym autorytetem religijnym są tutaj arcykapłani, mający władzę nad duchownymi danego kraju lub jego części (np.: w Wielkim Królestwie Zagórza jest siedem domen arcykapłańskich. Międzyrzecze ma z kolei tylko jedną arcykapłankę). Te strefy wpływów nazywa się domenami, które z kolei podzielone są na parafie podległe konkretnej świątyni.
Nie sprawia to jednak, że nie istnieje organ spajający wszystkich arcykapłanów. Co dwie dekady, wszyscy arcykapłani Wschodnich Krain zbierają się bowiem na soborze, by przedyskutować interpretacje Świętej Księgi, obecną politykę oraz opracować wewnętrzne reformy kultu. Wszyscy władcy Wschodnich Krain, zawsze trzymają rękę na pulsie podczas tych zebrań. Żaden z nich nie chce bowiem zaistnienia naczelnego hierarchy, który mógłby zagrozić ich władzy oraz obecnej Unii pomiędzy krainami.
Decentralizacja doprowadziła jednak kult do stanu, w którym istnieje mnóstwo sekt, zakonów i wspólnot zależnych, mniej lub bardziej, od wpływu arcykapłańskich domen. Choć większość z nich jest nieszkodliwa, co rusz trafiają się co bardziej heretyckie odłamy, do rozprawienia się z którymi, arcykapłani muszą mobilizować siły inkwizycji.

Kapłaństwo

Kapłanem można zostać, uzyskując święcenia od innego kapłana (arcykapłan może je jednak anulować) i wybierając boga, jakiemu chce się służyć. Każdy kapłan służy tylko jednemu bogu i postępuje wedle jego doktryn zapisanych w Świętej Księdze. Jest też zobowiązany do posłuszeństwa kapłanom starszym od niego, arcykapłanowi oraz do szacunku dla kapłanów innych bogów. Rolą kapłana jest głoszenie słowa wybranego boga, odprawianie rytuałów w jego imię oraz zajmowanie się jego lokalną świątynią (jeżeli jest za jakąś odpowiedzialny).
Arcykapłanem zostać może tylko kapłan namaszczony przez poprzedniego arcykapłana po jego śmierci. Przestaje on wtedy służyć tylko jednemu bogu i poświęca się całemu panteonowi dwunastu bogów, dostając w swe władanie katedrę (katedry zawsze są poświęcone wszystkim bogom) oraz domenę. W swej domenie arcykapłan może wydawać wyroki, nawet śmierci, podobnie jak świecki sędzia. Dotyczy to jednak tylko osób nieobjętych immunitetem politycznym (wszelcy przedstawiciele władzy świeckiej, sędziowie, lokalna szlachta oraz wyjątkowo członkowie Gwardii Unijnej i Gildii Magów).

Życie zakonne

Mnisi to słudzy Starej Wiary, którzy od początku poświęcili swe życie wszystkim dwunastu bogom. Ślubowali oni wieczną modlitwę i pracę w monastyrach dla ich chwały. W przeciwieństwie do kapłanów nie zajmują się głoszeniem słowa Świętej Księgi, ale pracą mającą wspierać domenę arcykapłana. Wiele zakonów zajmuje się więc kopiowaniem Świętej Księgi, prowadzeniem lecznic, szkół oraz produkcją niektórych dóbr świeckich (niektóre z monastyrów są prawdziwymi manufakturami, przynoszącymi olbrzymie zyski arcykapłanom, którym służą).
Istnieją też mnisi pielgrzymujący. Ich rolą jest podróżowanie pomiędzy świątyniami, przekazywanie wieści oraz przesyłek pomiędzy nimi i prowadzenie pielgrzymów.
Każdy mnich, z racji swej służebnej roli składa ślub używania broni oraz niesienia pomocy potrzebującym.

Inkwizycja

Każdy arcykapłan dba o to, aby mieć pod ręką kilku kapłanów zajmujących się walką z heretykami. Ich rolą jest utrzymywanie porządku w domenie arcykapłańskiej. Zazwyczaj wiąże się to po prostu z przypominaniem innym kapłanom (i niektórym wiernym), co grozi za głoszenie nieprawidłowych interpretacji Świętej Księgi. Czasami jednak nie wystarczy upomnienie heretyka i inkwizytor musi posunąć się do ostateczności, bez względu na to, czy ma on poparcie lokalnych władz, czy też nie.
Onegdaj inkwizytorzy zajmowali się również polowaniem na diablokwistych. Jednak z faktu ostatniej rewolucji kulturowej zazwyczaj się już tym nie zajmują. Zazwyczaj, albowiem inkwizytorzy zawsze chętnie przyłączają się do polowania na nierejestrowanych diablokrwistych (a nawet magów), jeżeli tylko Gwardia czy lokalny władyka wywiesi za nimi list gończy.
Inkwizycja jest też zbrojnym ramieniem w każdym konflikcie religijnym. Jeżeli arcykapłan, któremu służą inkwizytorzy, wypowie świętą wojnę innemu arcykapłanowi lub innej religii, są oni zobowiązani do zorganizowania sił i poprowadzenia ich na wroga. Jako że takie konflikty są poza władzą świecką, potrafią zasiać prawdziwy chaos w zależności od formy, w jakiej są prowadzone. Dlatego inkwizytorzy często organizują małe drużyny, opierając swoją strategię walki na małych potyczkach typu “uderz i uciekaj”.

Bogowie

Panteon Starej Wiary liczy trzynastu bogów, z czego dwunastu oddaje się cześć. Wedle poświęconych im miesięcy są to kolejno:

Warog, Pan przeznaczenia, patron władzy i mądrości.
Symbolika: Symbolem Waroga jest korona, jego barwa to biel. Miesiącem poświęconym Warogowi jest Styczeń.
Ulubiona umiejętność: Retoryka
Ulubiona broń: Ostrza (wszystkie, krótkie, długie, oburęczne)
Opis: Warog jest bogiem władającym innymi bogami. Bardzo często przedstawia się go jako alara w koronie z mieczem trzymanym oburącz ostrzem ku dołowi. Uznaje się go za boga stwórcę alarskiej rasy oraz ich patrona. Poza tym Warog patronuje również rycerzom, szlachcie oraz uczonym.
Warog wymaga od swych wyznawców, by ci postępowali zgodnie ze swym przeznaczeniem nadanym im przy urodzeniu. Posłuszeństwo wobec swych zwierzchników oraz mądre rządy nad podwładnymi uznaje za czyny pochwalne, z kolei bunt przeciwko swemu władcy oraz ciemiężenie podwładnych jest grzechem w jego oczach.
Po śmierci, jeżeli Warog uzna swojego wyznawcę za godnego, zostaje on lordem na niebiosach w jego imieniu i sprawuje władzę nad podległymi mu duszami.

Burzowoj, Pan wojny, patron gniewu i męstwa.
Symbolika: Symbolem Burzowoja są skrzyżowane topory, jego barwa to czerwień. Miesiącem poświęconym Burzowojowi jest Luty.
Ulubiona umiejętność: Walka Wręcz
Ulubiona broń: Topory (wszystkie, lekkie, średnie, oburęczne)
Opis: Burzowoj jest bogiem-wojownikiem. Przedstawia się go, jako półnagiego, muskularnego mężczyznę dzierżącego dwa topory. Patronuje on wojownikom wszelkiej maści i rasy. Mówi się też, że wywołuje burze na niebiosach, gdy walczy ze Żmijem (bogowie są w wiecznym konflikcie o to, jak powinna wyglądać droga wojownika) i jego drużyną.
Burzowoj wymaga do swych wyznawców czystej siły i sprawności w walce. Nie toleruje on słabości oraz wszelkiej magii czy alchemicznych wspomagaczy. Wszystko to bluźnierstwo wobec drogi wojownika i powinno być wytrzebione poprzez trening lub ostrze topora.
Po śmierci, jeżeli tylko wyznawca zginął w walce, nie okazując słabości i nie używając magii czy narkotyków, Burzowoj z otwartymi ramionami przyjmuje go do swojej drużyny wojowników. Tak zmarły po wieczne czasy będzie walczył jako towarzysz swego boga przeciwko hordom Hegemona (oraz okazjonalnie przeciwko Żmijowi).

Wielkomira, Pani życia, patronka wiosny i wody.
Symbolika: Symbolem Wielkomiry jest przebiśnieg, jej barwa to zieleń. Miesiącem poświęconym Wielkomirze jest Marzec.
Ulubiona umiejętność: Leczenie i Natura
Ulubiona broń: Sierp
Opis: Wielkomira jest jednym z czterech bogów-filarów, tworzących świat żywych. Bardzo często przedstawia się ją jako nirenkę z bukietem przebiśniegów. Uznaje się ją za matkę nireńskiej rasy oraz jej patronkę patrona. Jako bogini nie przebywa w niebiosach, żyje pomiędzy ludźmi jako woda, po której żeglujemy oraz natura, która ją spija.
Wielkomira wymaga od swych wyznawców, by ci nieśli pomoc potrzebującym i żyli w harmonii ze światem. Jest też boginią, która akceptuje magię druidyczną, a jej kapłani często przystosowują do Starej Wiary kult natury. Bogini ta nie toleruje okrucieństwa.
Po śmierci jej wyznawcy (jeżeli tylko są tego godni) na niebiosach zajmują się zrzucaniem jej darów (deszczu) na świat żywych, by ożywić spragnioną ziemię.

Kar, Pan sprawiedliwości, patron zemsty i katów.
Symbolika: Symbolem Kara jest kaptur katowski, jego barwa to czerń. Miesiącem poświęconym Karowi jest Kwiecień.
Ulubiona umiejętność: Strzelectwo
Ulubiona broń: Kusza (wszystkie, lekkie, zwykłe)
Opis: Kar jest bogiem-sędzią. Przedstawia się go, jako zakapturzonego egzekutora w czarnej masce. Patronuje on katom, stróżom prawa i sędziom. Jego kapłani najczęściej są inkwizytorami na służbie swojego hierarchy.
Kar wymaga do swych wyznawców poszanowania prawa i wyciągania konsekwencji z ludzkich czynów. Nie toleruje on pobłażania w żadnym wypadku. Jeżeli ktoś zawinił, świętym obowiązkiem wyznawców Kara jest wymierzenie winnemu sprawiedliwości. Jeżeli sami ukradli, niech utną swą rękę, jeżeli zamordowali, niech sami odbiorą sobie życie. Jeżeli ktoś im zawinił, mają oni nie tylko prawo do zemsty, ale i obowiązek ją wykonać. Tortury w oczach kara są jak najbardziej moralne, o ile tylko winny na nie zasługuje.
Po śmierci, jeżeli tylko wyznawca był mściwy oraz praworządny, zostaje jednym z egzekutorów Kara, po wieczność osądzając dusze umarłych i karząc tych, którzy obrazili swych bogów.

Slavojar, Pan podróży, patron kupców i złodziei.
Symbolika: Symbolem Slavojar jest podkowa, jego barwa to żółć. Miesiącem poświęconym Slavojarowi jest Maj.
Ulubiona umiejętność: Kradzież i Mobilność
Ulubiona broń: Drzewce (wszystkie, długie, krótkie)
Opis: Slavojar jest bogiem szczęścia i biznesu. Bardzo często przedstawia się go jako seveka ze złotą podkową jako naszyjnikiem. Uznaje się go za boga stwórcę seveckiej rasy oraz ich patrona. Poza tym Slavojar patronuje również bankierom, kupcom, hazardzistom, złodziejom listonoszom i podróżnikom.
Slavojar nie jest wymagającym bogiem, cała jego doktryna opiera się bowiem na bardzo swobodnym podejściu do wszelkiego interesu. Czczenie go ma więc charakter dziękczynny za otrzymane szczęście lub zysk. Slavojar, jako że jest sevekiem, sprzyja też wszystkim podróżnikom i pielgrzymom, sprowadzając na nich szczęście w drodze, o ile się doń modlą.
Po śmierci, jeżeli Slavojar uzna swojego wyznawcę za godnego, przyjmuje swe dzieci w swym dworze na wieczną, beztroską hulankę.

Sola, Pani dnia, patronka lata i ognia.
Symbolika: Symbolem Soli jest słońce, jej barwa to żółty. Miesiącem poświęconym Soli jest Czerwiec.
Ulubiona umiejętność: Spostrzegawczość
Ulubiona broń: Kij bojowy
Opis: Sola jest jednym z czterech bogów-filarów, tworzących świat żywych. Bardzo często przedstawia się ją jako ognistowłosą kobietę ze słońcem w dłoniach. Żyje nad ludźmi jako słońce, wędrując po niebie i ogrzewając cały świat swym ciepłem.
Sola wymaga od swych wyznawców, by byli prawdomówni i otwarci na innych ludzi. Wymaga od wyznawców sumiennego dziękczynienia za przynoszenie dnia światu. Bogini ta nie toleruje kłamstwa.
Po śmierci jej wyznawcy (jeżeli tylko są tego godni) na niebiosach co dzień zrzucają na świat żywych promienie swej bogini, pilnując, by jak najwięcej światła dotarło do świata.

Żmij, Pan samodoskonalenia, patron honoru i żywiołów.
Symbolika: Symbolem Żmija jest smok, jego barwa to zieleń. Miesiącem poświęconym Żmijowi jest Lipiec.
Ulubiona umiejętność: Walka Wręcz i Przemiana
Ulubiona broń: Brak
Opis: Żmij jest bogiem samodoskonalenia. Bardzo często przedstawia się go jako dragonitę dzierżącego błyskawicę, ogień i lód. Uznaje się go za boga stwórcę dragonickiej rasy oraz ich patrona. Poza tym Slavojar patronuje również magom bitewnym, atletom, a nawet niektórym czarodziejom.
Żmij wymaga od swych wyznawców, by pracowali nad sobą, i z dnia na dzień stawali się lepsi niż wcześniej. Od dragonitów wymaga również, by jednoczyli się ze swym żywiołem, poprzez religijne rytułały, bądź… magię. Żmij jest bowiem bogiem, który akceptuje demonologię jako narzędzie do osiągnięcia celu. Nie uważa też jej używania w walce za niehonorową (w przeciwieństwie do Burzowoja). Dla Żmija karygodne jest znęcanie się nad słabszymi od siebie, albowiem samodoskonalenie powinna służyć pokonywaniu silniejszych.
Po śmierci, jeżeli Żmij uzna swojego wyznawcę za godnego, przyjmuje go do swojej drużyny magów bitewnych. Tak zmarły po wieczne czasy będzie walczył jako towarzysz swego boga przeciwko hordom Hegemona (oraz okazjonalnie przeciwko siłom Burzowoja).

Złotowłosa, Pani miłości, patronka seksu i piękna.
Symbolika: Symbolem Złotowłosej jest róża, jej barwa to błękit. Miesiącem poświęconym Złotowłosej jest Sierpień.
Ulubiona umiejętność: Empatia
Ulubiona broń: Bicz
Opis: Złotowłosa jest boginia piękna i miłości. Bardzo często przedstawia się go jako lanai o złotych włosach trzymającą błękitną różę. Uznaje się ją za boginię matkę rasy lanai oraz ich patronkę. Poza tym Złotowłosa patronuje również wszelkim artystom, kochankom i prostytutkom.
Złotowłosa wymaga od swych wyznawców piękna i pasji. Jej wyznawcy muszą więc dbać o estetykę, swoją oraz swojego otoczenia, i po prostu kochać, zwłaszcza fizycznie. Dlatego też większość świątyń jej poświęconych to ekskluzywne domy publiczne. Dla Złotowłosej grzechem jest celowe niszczenie piękna.
Po śmierci, jeżeli Złotowłosa uzna swojego wyznawcę za godnego, przyjmuje go do swych ogrodów. Tak zmarły po wieczne czasy będzie rozkoszował się pięknem jej róż i rozsiewał miłość oraz rozkosz po niebiosach.

Czarnowarty, Pan spokoju, patron jesieni i ziemi.
Symbolika: Symbolem Czarnowartego jest kamień, jego barwa to szary. Miesiącem poświęconym Czarnowartemu jest Wrzesień.
Ulubiona umiejętność: Opanowanie
Ulubiona broń: Obuchy (wszystkie, lekkie, średnie, oburęczne)
Opis: Czarnowarty jest jednym z czterech bogów-filarów, tworzących świat żywych. Bardzo często przedstawia się go jako vanga o kamiennym obliczu. Uznaje się go za stwórcę rasy vangów oraz jej patrona. Jako bóg nie przebywa w niebiosach, żyje pomiędzy ludźmi jako ziemia, po której stąpamy.
Czarnowarty wymaga od swych wyznawców, by ci byli opanowani i nigdy nie kierowali się gniewem lub strachem. Jest też bogiem praworządnym, wymagającym przestrzegania prawa świeckiego. Czarnowarty nie toleruje u swych wyznawców poddania się agresji czy przerażeniu.
Po śmierci jego wyznawcy (jeżeli tylko są tego godni) zajmują się utrzymaniem nieskończonych niebiańskich murów, odgradzających świat żywych, niebo i piekło od siebie.

Mara, Pani nocy, patronka snów i tajemnic.
Symbolika: Symbolem Mary jest księżyc, poświęcona jej barwa to niebieski. Miesiącem poświęconym Marze jest Październik.
Ulubiona umiejętność: Przebieranie i Ukrywanie się
Ulubiona broń: Sztylet
Opis: Mara chciała być bogiem filarem, rywalizując ze swą starszą siostrą o pozycję słońca. Jednakowoż nie udało się jej zabłysnąć jak Sol i została ona księżycem, czerwieniejąc z zazdrości o pozycję siostry. Teraz patronuje ona nocy, wróżbitom i obłudnikom. Jej kapłani zajmują się interpretacją snów w celu odgadnięcia tajemnic przeszłości oraz przyszłości.
Mara wymaga od swych wyznawców uwielbienia jej darów: nocy, snów i światła księżyca. Z oddanymi jej wiernymi dzieli się przez sny swoimi tajemnicami, innym serwuje natomiast kłamstwa i półprawdy. Uwielbia też, gdy jej wyznawcy ukrywają prawdę, pomagając jej odegrać się na siostrze.
Po śmierci jej wyznawcy (jeżeli tylko są tego godni) na niebiosach tłumaczą myśli bogini na sny i koszmary dla śmiertelnych.

Śmiercionośca, Pan śmierci, patron apatii i pochówku.
Symbolika: Symbolem Śmiercionoścy jest trupia czaszka, jego barwa to czerń. Miesiącem poświęconym Śmiercionoścy jest Listopad.
Ulubiona umiejętność: Alchemia
Ulubiona broń: Żądło
Opis: Śmiercionośca jest bogiem śmierci. Bardzo często przedstawia się go z czaszką i zatrutym żądłem na przedramieniu. Patronuje on alchemikom, grabarzom, mordercom.
Śmiercionośca nie przejmuje się życiem swych wyznawców, obchodzi go jedynie to, co robią oni ze zwłokami. Jej wyznawcy muszą więc zadbać o godny pochówek każdego martwego człowieka, którego napotkają (zwłaszcza, jeżeli sami go zabili). Śmiercionośca za godny pochówek uznaje ciałopalenie i zebranie prochów, zagrzebanie w szczelnej trumnie lub mumifikacja. Grzechem jest pozostawienie ciała zmarłego na pastwę losu. Niewybaczalnym grzechem dla śmiercionoścy jest natomiast kanibalizm, a najgorszą abominacją są nieumarli. Śmiercionośca nie toleruje też wszelakich przejawów nienaturalnego przedłużania życia. Każdy powinien bowiem żyć tak długo, jak tylko ON mu na to pozwala.
Po śmierci, jeżeli Śmiercionośna uzna swojego wyznawcę za godnego, przyjmuje go do grona swych przewodników. Tak zmarły po wieczne czasy będzie prowadził dusze zmarłych na sąd przed bogiem, którego czcili.

Mroz, Pan próby, patron zimy i wiatru.
Symbolika: Symbolem Mroza jest płatek śniegu, jego barwa to biel. Miesiącem poświęconym Mrozowi jest Grudzień.
Ulubiona umiejętność: Przetrwanie
Ulubiona broń: Łuk (wszystkie, krótki, długi)
Opis: Mroz jest jednym z czterech bogów-filarów, tworzących świat żywych. Bardzo często przedstawia się go jako starca o śnieżnobiałej brodzie. Jako bóg nie przebywa w niebiosach, żyje pomiędzy ludźmi jako powietrze, którym oddychamy.
Mroz wymaga od swych wyznawców, by ci byli gotowi przetrwać jego próby. Jest bowiem bogiem hatrującym ludzkość, zsyłającym zimę, sztormy i wichury, by odsiać tych umiejących przetrwać od martwych głupców. Jego wyznawcy powinni więc umieć o siebie zadbać i być w stanie sprostać wszelkim wiatrom z północy.
Po śmierci, jego wyznawcy (jeżeli tylko są tego godni) zajmują się dmuchaniem z niebios na swego pana, dodając sił i zimna jego powiewom.

Hegemon, Pan piekła, patron diablokrwistych i zdrajców.
Symbolika: Symbolem Hegemona jest kocie oko. Nie ma poświęconej barwy ani miesiąca.
Ulubiona umiejętność: Brak
Ulubiona broń: Brak
Opis: Hegemon jest bogiem zła. Choć w Świętej Księdze jest jasno określony jako bóg, wyznawanie go jest grzechem samym w sobie. Jest to bowiem bóg zdrajca, próbujący doprowadzić do upadku niebios i końca świata. Odpowiada za stworzenie diablokrwistych i piekła, gdzie zniewala wszystkie niegodne nieba dusze.
Co rok, w nocy na przełomie grudnia i stycznia prowadzi on szturm na niebieskie mury. Jak dotąd bez sukcesu próbując pokonać resztę bogów. Starania kapłanów Starej Wiary sprawiają bowiem, że co rok odnosi porażkę. Jeżeli tylko jednak ludzie przestaną wierzyć i wspierać niebo szeregiem dusz, świt nowego roku już nigdy nie wstanie nad Askanorem.
Istniejące sekty Hegemona, są więc zawzięcie ścigane przez kapłanów, inkwizycję, a nawet siły świeckie (głównie wtedy, gdy sekta zaczyna składać ofiary z ludzi). Wszelkie kulty dekadencji i mordu w imię Pana Piekła muszą bowiem zostać wyplenione.

Święci i Przeklęci

W Askanorze czci się również ludzi, którzy za życia dokonali wielkich czynów lub wykazali się wielką wiarą. Poświęca się ich jednemu lub kilku bogom, uznając za świętych z ich łaski. Co bardziej popularni to:

Św. Lidia Uzdrowicielka – święta z łaski Wielkomiry. Żyła podczas Mrocznych Wieków, lecząc zarówno vilawczówków, jak i dragonów podczas wojny między nimi oraz opiekując się sierotami. Zmarła jako męczennica, broniąc sierocińca przed łupieżcami. Jest ona czczona w Vilawie i Dragonii.

Św. Valradia Śmiała – święta z łaski Burzowoja, Waroga i Sol. Legendarna postać, biorąca udział w Wojnie Wyzwoleńczej. Patronka wszystkich kobiet-rycerzy. Jest jedną z najważniejszych świętych, powszechnie uznawaną i czczoną we wszystkich krainach.

Św. Vladislav Miron – święty z łaski Waroga i Wielkomiry. Dokonał on zjednoczenia Wschodnich Krain i zakończył erę Mrocznych Wieków. Za te czyny został szybko obwołany świętym jeszcze za swojego życia, jednakowoż uznany jako święty przez wszystkich arcykapłanów został dopiero pół wieku po swojej śmierci. Jest on czczony jako przykładny, mądry i miłościwy władca.


Z faktu, iż przez historię przewinęły się również osoby godne potępienia, Stara Wiara rozpoznaje też postacie obłożone mianem przeklętych. Są one przykładami tego, jak nie powinno się postępować. Co bardziej niepopularni to:

Prz. Waron Czarny Jaszczur – przeklęty za zdradę i zamordowanie św. Valradii. Był to bardzo potężny diablokrwisty, który uległ swej naturze, przechodząc na stronę Hegemona. Przez jego czyny Wojna Wyzwoleńcza trwała cały rok dłużej.